Czym jest unijny pakiet Fit for 55, czyli ,,Gotowi na 55”

6 marca 2024

Fit for 55. Co to takiego?

W ostatnim czasie sporo słyszy się o działaniach Unii Europejskiej na rzecz ograniczenia wpływu działalności człowieka na klimat. Niewiele osób jednak kojarzy je z określeniem Fit for 55. Co to takiego? Jest to nazwa pakietu, zawierającego zestaw wniosków ustawodawczych, których zadaniem jest zmiana i aktualizacja unijnych przepisów klimatycznych. Realizacja inicjatyw składających się na pakiet Fit for 55 ma:

zagwarantować sprawiedliwy społecznie charakter transformacji,
utrzymać i zwiększyć innowacyjność oraz konkurencyjność unijnego przemysłu przy jednoczesnym zapewnieniu równości szans w stosunku do podmiotów gospodarczych z państw trzecich,
umocnić pozycję Unii Europejskiej jako lidera globalnej walki ze zmianami klimatycznymi.

Założenia Fit for 55 opierają się na planie redukcji emisji gazów cieplarnianych co najmniej o 55% do 2030 roku.

Dlaczego redukcja gazów cieplarnianych jest tak ważna?

Oparcie energetyki Unii Europejskiej na paliwach kopalnych powoduje wyższą emisję zanieczyszczeń, w tym dwutlenku węgla (CO2), metanu (CH4) i podtlenku azotu (N2O). Ich powstawanie w dużej skali odpowiada za nadmierny efekt cieplarniany, prowadząc do globalnego ocieplenia klimatu. To z kolei przekłada się na niepożądane efekty obserwowane w środowisku, w tym:

rosnące zagrożenie dla przybrzeżnych obszarów i nisko położonych regionów spowodowane topnieniem lodowców,
intensyfikację ekstremalnych zjawisk pogodowych zagrażających życiu ludzi i zwierząt, powodujących trudności w uprawie roślin,
migrację gatunków, wymieranie niektórych populacji i dezorganizację ekosystemów,
zanieczyszczenia powietrza, zagrażające zdrowiu ludzi i zwierząt,
zwiększenie ilości susz i niedoborów wody w niektórych obszarach kuli ziemskiej.

Osiągnięcie udziału energii odnawialnej do poziomu deklarowanego w pakiecie Gotowi na 55 pozwoli zdecydowanie ograniczyć emisję gazów cieplarnianych z sektora energetycznego, a także zapewnić alternatywę dla importu paliw kopalnych.

Gotowi na 55, gotowi na neutralność klimatyczną Unii Europejskiej

Wnioski zawarte w pakiecie Gotowi na 55 opierają się na realizowanej od lat polityce i obowiązującym prawodawstwie Unii Europejskiej. Plan działań na rzecz transformacji energetycznej został ujęty w Europejskim Zielonym Ładzie, w którym uszczegółowiono fundamentalne elementy przyszłej gospodarki, w tym strategie w zakresie:

bioróżnorodności,
gospodarki o obiegu zamkniętym,
eliminacji zanieczyszczeń,
zrównoważonej i inteligentnej mobilności,
fali renowacji,
zrównoważonej żywności,
wodoru,
baterii,
energii z morskich źródeł odnawialnych.

Europejski Zielony Ład jest efektem wdrożenia Agendy 2030, w której zawarto 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju.

Z czego składa się pakiet Fit for 55?

W ramach unijnego pakietu klimatycznego Gotowi na 55 wyznaczono nowe cele oraz przewidziano wdrożenie innych narzędzi prowadzących do ich realizacji – opłat, norm czy środków wsparcia. Należą do nich:

Umocnienie systemu handlu emisjami – odkąd system EU ETS zaczął działać, ograniczył emisje w podległych mu sektorach o 41% (elektroenergetyka, ciepłownictwo, energochłonne gałęzie przemysłu, lotnictwo komercyjne). W ramach pakietu Fit for 55 ustanowiono nowy cel redukcji na poziomie 62% do 2030 roku. Rozszerzono też listę gałęzi gospodarczych objętych systemem handlu o transport morski, drogowy i budynki.
Zaktualizowanie dyrektywy w sprawie opodatkowania energii – założeniem Gotowi na 55 jest opodatkowanie tych produktów energetycznych, które mają największy negatywny wpływ na środowisko. Wyższe stawki miałyby zatem obowiązywać dla węgla, ropy i gazu. Opodatkowane zostałyby paliwa lotnicze i morskie, a wykorzystanie paliwa zrównoważonego podlegałoby stawce zerowej promującej jego użycie. Dodatkowo planuje się likwidację rozróżnienia paliw i energii elektrycznej na cele gospodarcze i niegospodarcze oraz coroczną aktualizację minimalnych stawek na podstawie cen konsumpcyjnych Eurostatu.
Stworzenie nowego mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 – działanie ma za zadanie ograniczyć ryzyko ucieczki emisji gazów cieplarnianych. Chodzi o sytuacje, gdy przedsiębiorstwa przenoszą wysokoemisyjną produkcję z terenów UE do państw o niższych standardach klimatycznych. Narzędziem realizacji tego celu ma być graniczna opłata węglowa (CBAM), która początkowo objęłaby sektory takie jak żelazo i stal, cement, nawozy, aluminium, wodór i energia elektryczna.
Zaktualizowanie rozporządzenia w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa – unijny pakiet Fit for 55 wprowadza nowelizację w zakresie użytkowania gruntów i leśnictwa, która dotyczy emisji gazów cieplarnianych i pochłaniania CO2 o co najmniej 310 mln ton ekwiwalentu dwutlenku węgla do 2030 roku.
Zaktualizowanie dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii – to jeden z kluczowych elementów porozumienia Gotowi na 55. Podwyższa ona cel ogólnounijny odpowiednio do 42,5% udziału energii z OZE w 2030 roku, a także cele sektorowe, w tym np. 49% udziału OZE w ogrzewaniu i chłodzeniu budynków czy wzrost udziału o 1,6% rocznie w przemyśle do 2030 roku. Zakres proponowanych instrumentów realizacji obejmuje między innymi przyspieszenie procedur wydawania zezwoleń czy uznanie projektów związanych z OZE za leżące w ‘nadrzędnym interesie publicznym’.
Zaktualizowanie dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej – wśród zawartych w projekcie rozwiązań włączonych do pakietu Fit for 55 znalazły się m.in.: zobowiązanie do zmniejszenia zużycia energii przez obiekty użyteczności publicznej i instytucje publiczne, redukcja zużycia końcowego o 1,9% rocznie po uwzględnieniu transportu publicznego i sił zbrojnych oraz obowiązek uwzględniania rozwiązań z zakresu efektywności energetycznej przy podejmowaniu decyzji politycznych. Przykładem innowacyjnych inicjatyw, które mogą wspierać realizację tego celu, są fotowoltaiczne fasady od ML System.
Zaostrzenie norm emisji CO2 w przypadku samochodów osobowych i dostawczych – nowelizacja zwiększa cele redukcyjne na 2030 rok oraz wytycza nowe założenia na 2035 rok wynoszące 100%. To właśnie te wnioski są odpowiedzialne za rewolucję, która ma uniemożliwić wprowadzenie do obrotu w UE samochodów osobowych i furgonetek z silnikiem spalinowym.
Ustanowienie nowych środków wsparcia, w tym nowego Społecznego Funduszu Klimatycznego – szacuje się, że ponad 34 mln osób w UE jest dotkniętych ubóstwem energetycznym. Nowy Fundusz zapewni państwom członkowskim środki w wysokości 65 mld euro na lata 2026–2032. Mają one być wydatkowane między innymi na nowe systemy ogrzewania i chłodzenia czy elektromobilność.
Ograniczenie emisji metanu w sektorze energetycznym – metan jest drugim po dwutlenku węgla gazem odpowiedzialnym za postępujące zmiany klimatyczne. Nowe przepisy wchodzące w skład pakietu Gotowi na 55 wprowadzają obowiązki w zakresie pomiaru i raportowania, redukcji emisji oraz importu energii.
Zmiany dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków – czyli dyrektywa EPBD, której wejście w życie planowane jest na 2026 rok.
Zmiany trzeciego pakietu energetycznego w zakresie gazu – w proponowanych rozwiązaniach uwzględniono między innymi środki wspierające tworzenie infrastruktury i wydajnych rynków, usunięcie barier utrudniających odchodzenie od paliw kopalnych oraz umożliwienie transformacji racjonalnej kosztowo. Powołana będzie również europejska sieć operatorów sieci wodorowych, co ma zapewnić rozwój tego sektora gospodarki.
Stworzenie nowej infrastruktury na potrzeby paliw alternatywnych – transport generuje obecnie niemal 25% gazów cieplarnianych w UE. W celu rozwoju rynku pojazdów na prąd lub paliwa alternatywne zaproponowano konkretne wytyczne w zakresie budowy punktów ładowania, tankowania wodoru i skroplonego metanu. Zmiany obejmą także porty morskie i śródlądowe (dostęp do zasilania prądem z lądu) oraz lotniska.
Zaktualizowanie rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego – państwa członkowskie zostały zobligowane do przestrzegania rocznych limitów emisyjnych w sektorach nieobjętych systemem EU ETS (transport drogowy, rolnictwo, budynki, drobny przemysł, odpady). Zaprojektowano zwiększenie celu redukcyjnego z 29% do 40% w 2030 roku.

Fit for 55. Polska daleko od założonych celów

Dziś trudno wyobrazić sobie sytuację, w której dzięki Fit for 55, w Polsce dojdziemy do stanu redukcji emisji gazów cieplarnianych na poziomie 55% do 2030 roku. Te obawy pogłębiają także wyniki rankingu opublikowanego przez organizacje Germanwatch, NewClimate Institute oraz CAN International. Badano w nim między innymi stan rozwoju OZE, emisje CO2 czy zużycie energii. Pokazują one, że wśród 63 krajów i Unii Europejskiej, Polska plasuje się na 55 pozycji. Transformacja energetyczna, choć widoczna gołym okiem, przebiega zbyt wolno. Aby dojść do założonego miejsca, w Polsce niezbędne będ

ą kompleksowe zmiany, których najważniejszymi elementami będzie promowanie OZE (między innymi poprzez budowę instalacji fotowoltaicznych – nie tylko tych wielkich fotowoltaicznych farm gruntowych, ale również na dachach i fasadach zarówno prywatnych, jak i publicznych obiektów, a to z kolei przyczyni się do poprawy efektywności energetycznej budynków. Pakiet Gotowi na 55 będzie zatem oddziaływać na każdego obywatela, który będzie zmuszony prędzej czy później dokonać termomodernizacji, używać energii elektrycznej pochodzącej z fotowoltaiki lub innego źródła OZE czy stosować inne narzędzia, zmierzające do poszanowania środowiska naturalnego.

Źródła:
¹ consilium.europa.eu/pl/infographics/fit-for-55-eu-emissions-trading-system/
²consilium.europa.eu/pl/infographics/fit-for-55-cbam-carbon-border-adjustment-mechanism/