Czym jest unijny pakiet Fit for 55, czyli ,,Gotowi na 55”

Unia Europejska dąży do osiągnięcia w 2050 roku neutralności klimatycznej. Realizacja tego celu wymaga systematycznego reformowania wielu gałęzi życia społeczno-gospodarczego. Działania należy podejmować już teraz, aby stopniowo zbliżać się do statusu Net-Zero. Pierwszą poważną weryfikację podjętych działań przejdziemy już w 2030 roku. To wtedy UE ma zrealizować unijny cel klimatyczny Gotowi na 55. Czym dokładnie jest to rozwiązanie? Jakie elementy ujęto w pakiecie Fit for 55? Kiedy wejdzie w życie? Zapraszamy do lektury!

Fit for 55. Co to takiego? 

W ostatnim czasie sporo słyszy się o działaniach Unii Europejskiej na rzecz ograniczenia wpływu działalności człowieka na klimat. Niewiele osób jednak kojarzy je z określeniem Fit for 55. Co to takiego? Jest to nazwa pakietu, zawierającego zestaw wniosków ustawodawczych, których zadaniem jest zmiana i aktualizacja unijnych przepisów klimatycznych. Realizacja inicjatyw składających się na pakiet Fit for 55 ma:

• zagwarantować sprawiedliwy społecznie charakter transformacji,
• utrzymać i zwiększyć innowacyjność oraz konkurencyjność unijnego przemysłu przy jednoczesnym zapewnieniu równości szans w stosunku do podmiotów gospodarczych z państw trzecich,
• umocnić pozycję Unii Europejskiej jako lidera globalnej walki ze zmianami klimatycznymi.

Założenia Fit for 55 opierają się na planie redukcji emisji gazów cieplarnianych co najmniej o 55% do 2030 roku.

Dlaczego redukcja gazów cieplarnianych jest tak ważna?

Oparcie energetyki Unii Europejskiej na paliwach kopalnych powoduje wyższą emisję zanieczyszczeń, w tym dwutlenku węgla (CO2), metanu (CH4) i podtlenku azotu (N2O). Ich powstawanie w dużej skali odpowiada za nadmierny efekt cieplarniany, prowadząc do globalnego ocieplenia klimatu. To z kolei przekłada się na niepożądane efekty obserwowane w środowisku, w tym:

• rosnące zagrożenie dla przybrzeżnych obszarów i nisko położonych regionów spowodowane topnieniem lodowców,
• intensyfikację ekstremalnych zjawisk pogodowych zagrażających życiu ludzi i zwierząt, powodujących trudności w uprawie roślin,
• migrację gatunków, wymieranie niektórych populacji i dezorganizację ekosystemów,
• zanieczyszczenia powietrza, zagrażające zdrowiu ludzi i zwierząt,
• zwiększenie ilości susz i niedoborów wody w niektórych obszarach kuli ziemskiej.

Osiągnięcie udziału energii odnawialnej do poziomu deklarowanego w pakiecie Gotowi na 55 pozwoli zdecydowanie ograniczyć emisję gazów cieplarnianych z sektora energetycznego, a także zapewnić alternatywę dla importu paliw kopalnych.

Gotowi na 55, gotowi na neutralność klimatyczną Unii Europejskiej

Wnioski zawarte w pakiecie Gotowi na 55 opierają się na realizowanej od lat polityce i obowiązującym prawodawstwie Unii Europejskiej. Plan działań na rzecz transformacji energetycznej został ujęty w Europejskim Zielonym Ładzie, w którym uszczegółowiono fundamentalne elementy przyszłej gospodarki, w tym strategie w zakresie:

• bioróżnorodności, 
• gospodarki o obiegu zamkniętym, 
• eliminacji zanieczyszczeń, 
• zrównoważonej i inteligentnej mobilności, 
• fali renowacji, 
• zrównoważonej żywności, 
• wodoru, 
• baterii,
• energii z morskich źródeł odnawialnych.

Europejski Zielony Ład jest efektem wdrożenia Agendy 2030, w której zawarto 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju.

Z czego składa się pakiet Fit for 55?

W ramach unijnego pakietu klimatycznego Gotowi na 55 wyznaczono nowe cele oraz przewidziano wdrożenie innych narzędzi prowadzących do ich realizacji – opłat, norm czy środków wsparcia. Należą do nich:

• Umocnienie systemu handlu emisjami – odkąd system EU ETS zaczął działać, ograniczył emisje w podległych mu sektorach o 41% (elektroenergetyka, ciepłownictwo, energochłonne gałęzie przemysłu, lotnictwo komercyjne). W ramach pakietu Fit for 55 ustanowiono nowy cel redukcji na poziomie 62% do 2030 roku. Rozszerzono też listę gałęzi gospodarczych objętych systemem handlu o transport morski, drogowy i budynki.
• Zaktualizowanie dyrektywy w sprawie opodatkowania energii – założeniem Gotowi na 55 jest opodatkowanie tych produktów energetycznych, które mają największy negatywny wpływ na środowisko. Wyższe stawki miałyby zatem obowiązywać dla węgla, ropy i gazu. Opodatkowane zostałyby paliwa lotnicze i morskie, a wykorzystanie paliwa zrównoważonego podlegałoby stawce zerowej promującej jego użycie. Dodatkowo planuje się likwidację rozróżnienia paliw i energii elektrycznej na cele gospodarcze i niegospodarcze oraz coroczną aktualizację minimalnych stawek na podstawie cen konsumpcyjnych Eurostatu.
• Stworzenie nowego mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 – działanie ma za zadanie ograniczyć ryzyko ucieczki emisji gazów cieplarnianych. Chodzi o sytuacje, gdy przedsiębiorstwa przenoszą wysokoemisyjną produkcję z terenów UE do państw o niższych standardach klimatycznych. Narzędziem realizacji tego celu ma być graniczna opłata węglowa (CBAM), która początkowo objęłaby sektory takie jak żelazo i stal, cement, nawozy, aluminium, wodór i energia elektryczna.
• Zaktualizowanie rozporządzenia w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa – unijny pakiet Fit for 55 wprowadza nowelizację w zakresie użytkowania gruntów i leśnictwa, która dotyczy emisji gazów cieplarnianych i pochłaniania CO2 o co najmniej 310 mln ton ekwiwalentu dwutlenku węgla do 2030 roku.
• Zaktualizowanie dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii – to jeden z kluczowych elementów porozumienia Gotowi na 55. Podwyższa ona cel ogólnounijny odpowiednio do 42,5% udziału energii z OZE w 2030 roku, a także cele sektorowe, w tym np. 49% udziału OZE w ogrzewaniu i chłodzeniu budynków czy wzrost udziału o 1,6% rocznie w przemyśle do 2030 roku. Zakres proponowanych instrumentów realizacji obejmuje między innymi przyspieszenie procedur wydawania zezwoleń czy uznanie projektów związanych z OZE za leżące w ‘nadrzędnym interesie publicznym’.
• Zaktualizowanie dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej – wśród zawartych w projekcie rozwiązań włączonych do pakietu Fit for 55 znalazły się m.in.: zobowiązanie do zmniejszenia zużycia energii przez obiekty użyteczności publicznej i instytucje publiczne, redukcja zużycia końcowego o 1,9% rocznie po uwzględnieniu transportu publicznego i sił zbrojnych oraz obowiązek uwzględniania rozwiązań z zakresu efektywności energetycznej przy podejmowaniu decyzji politycznych. Przykładem innowacyjnych inicjatyw, które mogą wspierać realizację tego celu, są fotowoltaiczne fasady od ML System.
• Zaostrzenie norm emisji CO2 w przypadku samochodów osobowych i dostawczych – nowelizacja zwiększa cele redukcyjne na 2030 rok oraz wytycza nowe założenia na 2035 rok wynoszące 100%. To właśnie te wnioski są odpowiedzialne za rewolucję, która ma uniemożliwić wprowadzenie do obrotu w UE samochodów osobowych i furgonetek z silnikiem spalinowym.
• Ustanowienie nowych środków wsparcia, w tym nowego Społecznego Funduszu Klimatycznego – szacuje się, że ponad 34 mln osób w UE jest dotkniętych ubóstwem energetycznym. Nowy Fundusz zapewni państwom członkowskim środki w wysokości 65 mld euro na lata 2026–2032. Mają one być wydatkowane między innymi na nowe systemy ogrzewania i chłodzenia czy elektromobilność.
• Ograniczenie emisji metanu w sektorze energetycznym – metan jest drugim po dwutlenku węgla gazem odpowiedzialnym za postępujące zmiany klimatyczne. Nowe przepisy wchodzące w skład pakietu Gotowi na 55 wprowadzają obowiązki w zakresie pomiaru i raportowania, redukcji emisji oraz importu energii.
• Zmiany dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków – czyli dyrektywa EPBD, której wejście w życie planowane jest na 2026 rok.
• Zmiany trzeciego pakietu energetycznego w zakresie gazu – w proponowanych rozwiązaniach uwzględniono między innymi środki wspierające tworzenie infrastruktury i wydajnych rynków, usunięcie barier utrudniających odchodzenie od paliw kopalnych oraz umożliwienie transformacji racjonalnej kosztowo. Powołana będzie również europejska sieć operatorów sieci wodorowych, co ma zapewnić rozwój tego sektora gospodarki.
• Stworzenie nowej infrastruktury na potrzeby paliw alternatywnych – transport generuje obecnie niemal 25% gazów cieplarnianych w UE. W celu rozwoju rynku pojazdów na prąd lub paliwa alternatywne zaproponowano konkretne wytyczne w zakresie budowy punktów ładowania, tankowania wodoru i skroplonego metanu. Zmiany obejmą także porty morskie i śródlądowe (dostęp do zasilania prądem z lądu) oraz lotniska.
• Zaktualizowanie rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego – państwa członkowskie zostały zobligowane do przestrzegania rocznych limitów emisyjnych w sektorach nieobjętych systemem EU ETS (transport drogowy, rolnictwo, budynki, drobny przemysł, odpady). Zaprojektowano zwiększenie celu redukcyjnego z 29% do 40% w 2030 roku.

Fit for 55. Polska daleko od założonych celów

Dziś trudno wyobrazić sobie sytuację, w której dzięki Fit for 55, w Polsce dojdziemy do stanu redukcji emisji gazów cieplarnianych na poziomie 55% do 2030 roku. Te obawy pogłębiają także wyniki rankingu opublikowanego przez organizacje Germanwatch, NewClimate Institute oraz CAN International. Badano w nim między innymi stan rozwoju OZE, emisje CO2 czy zużycie energii. Pokazują one, że wśród 63 krajów i Unii Europejskiej, Polska plasuje się na 55 pozycji. Transformacja energetyczna, choć widoczna gołym okiem, przebiega zbyt wolno. Aby dojść do założonego miejsca, w Polsce niezbędne będ

ą kompleksowe zmiany, których najważniejszymi elementami będzie promowanie OZE (między innymi poprzez budowę instalacji fotowoltaicznych – nie tylko tych wielkich fotowoltaicznych farm gruntowych, ale również na dachach i fasadach zarówno prywatnych, jak i publicznych obiektów, a to z kolei przyczyni się do poprawy efektywności energetycznej budynków. Pakiet Gotowi na 55 będzie zatem oddziaływać na każdego obywatela, który będzie zmuszony prędzej czy później dokonać termomodernizacji, używać energii elektrycznej pochodzącej z fotowoltaiki lub innego źródła OZE czy stosować inne narzędzia, zmierzające do poszanowania środowiska naturalnego.

Źródła:
¹ consilium.europa.eu/pl/infographics/fit-for-55-eu-emissions-trading-system/
² consilium.europa.eu/pl/infographics/fit-for-55-cbam-carbon-border-adjustment-mechanism/